پرخوری در علوم پزشکی مشهد

پرخوری در علوم پزشکی مشهد

تا اوایل قرن نوزدهم مفهوم غذاخوردن فقط پرکردن شکم بود و احساس گرسنگی بشر را وادار می‌کرد تا آنچه را در دسترس خود می‌دید بدون توجه به کمیت و کیفیت آن مصرف کند. شهرنشینی و تشکیل اجتماعات باعث ایجاد تغییرات زیادی در طرز تغذیه بشر شده است. تاریخچة تغذیه در یونان نشان می‌دهد که مردم یونان باستان برای تغذیه اهمیت زیادی قائل بودند و این جمله به آنان منسوب است که : " برای تقویت روح هرگز جسم را نباید فراموش کرد و باید مردم را با ورزش و غذای مناسب تربیت کرد ."

تأمین کفایت، سلامت و ایمنی غـذای دانشجویـــان که عنصر اساسی توسعه در دنیای فرا صنعتی امروز می باشند از دغدغه های اساسی اداره تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد است. کارشناسان این اداره برای نیل به این مقصود، در دو بخش علمی و اجرایی فعالی کرده و سعی دارند به بهترین شکل ممکن تغذیه دانشجویان را کنترل کنند. متاسفانه مشکلات بسیاری وجود داشته و دارد که موجب انحراف از این هدف می شود. آگاهی از آنچه به عنوان غذا مصرف می شود و آنچه که باید مصرف شود می تواند سد اول در برقراری یک برنامه علمی با کمترین عوارض منفی بر سلامتی را از سر راه برداشته و گامی موثر در جهت اصلاح فرهنگ تغذیه تلقی گردد. هدف تولد این نشریه افزایش آگاهی دانشجویان محترم در مورد تغذیه به شیوه صحیح است که بتواند سلامت آنها را در آینده به همراه داشته باشد. متاسفانه بدلیل رواج شیوه ناسالم تغذیه در دانشگاه ها که میراث عادات نادرست غذایی در سرتاسر کشور بوده است، ایجاد تغییرات مبتنی بر اصول علمی با مقاومت ها و ناسازگاری هایی همراه است. در سالیان گذشته، تغذیه دانشجویی به عنوان امری تخصصی محسوب نمی شد و به همین دلیل بررسی علمی غذای دریافتی دانشجویان صورت نمی گرفت. به تدریج با ورود افراد متخصص در امر تغذیه به حیطه اداره تغذیه دانشگاه و توجه بیشتر مسئولین ذیربط، این اداره شکل جدیدی به خود گرفته است. پس از اعمال تغییرات سخت افزاری و نرم افزاری جهت بهبود کیفیت خدمات رسانی غذایی به دانشجویان، امروز اداره تغذیه گام دیگری هر چند کوچک، در بهبود وضعیت تغذیه دانشجویان برداشته است. امید است که با افزایش دانش تغذیه ای دانشجویان فرهیخته این دانشگاه و اهمیت دادن به آنچه میخوریم بتوانیم اولین دانشگاه و نخستین گروه از دانشجویانی در سرتاسر کشور باشیم که تغذیه سالم و کامل را برای خود بر میگزیند.

در سال 1387 غذای اختصاص یافته به دانشجویان علوم پزشکی مشهد مورد بررسی قرار گرفت. این آنالیز شامل میزان تخصیص کالری و macronutrient ها و ترکیب غذا از نظر 6 گروه اصلی مواد غذایی یعنی گروه شیر و لبنیات، گروه میوه جات، گروه سبزیجات، گروه غلات و مواد نشاسته ای، گروه گوشت ها و گروه چربیها بود. بررسی ها نشان داد که میزان انرژی تخصیص یافته معادل 4213 کیلوکالری در روز به ازای هر دانشجو است. این میزان انرژی به ترتیب حدود 83% و 120% بیش از نیاز استاندارد انرژی در مردان و زنان دانشجو می باشد. (نمودار انرژی تخصیص یافته در سال 87)

همچنین این بررسی نشان داد که ترکیب غذای اختصاص یافته از نظر گروه های غذایی مختلف ترکیبی بسیار ناموزون بوده و میزان اختصاص تمام گروه های غذایی در محدوده غیر استاندارد است. (نمودار دریافت گروه های غذایی مختلف در سال 87)

همانطور که در نمودار فوق مشخص است دریافت چربیها در برنامه غذایی سال 87 حدود 4 برابر حد استاندارد، گروه گوشت بیش از 5/5 و غلات 7/1 تا 2 برابر بوده است در حالیکه دریافت میوه جات، سبزیجات و لبنیات کمتر از حدود استاندارد بود.

مطالعات متعددی بر عوارض نامطلوب این نوع تغذیه بر وضعیت سلامتی طولانی مدت تاکید دارند. Thomson و همکارانش در سال 2009 نشان دادند که الگو غذایی پر چربی با افزایش ریسک سرطان سینه همراه است.¹ همچنین Isharwal و همکارانش در سال 2009 ثابت کردند که مصرف یک رژیم پرکربوهیدرات و غنی از امگا 6 که از نظر امگا 3 ضعیف است (تقریبا مشابه الگوی غذایی سال 87) می تواند زمینه ساز ایجاد مقاومت به انسولین و ایجاد دیابت، التهاب و سندرم متابولیک باشد.²

Getz و همکاران در سال 2007 در مطالعه ای ارتباط بین نحوه تغذیه و بروز بیماریهای قلبی – عروقی را مورد بررسی قرار دادند. در این مطالعه مشخص شد که بروز چاقی و در پی آن آترواسکلروز در افراد 34-15 ساله بویژه در شریان کرونر راست بدنبال تغذیه از غذاهای غنی از کلسترول و اسیدهای چرب ترانس افزایش داشته است. همچنین مصرف پروتئین و نمک زیاد در ایجاد فشارخون بالا نقش داشته و زمینه ساز بیماری قلبی عروقی است. ³ غذاهایی نظیر همبرگر، سوسیس و کالباس و غذاهی آماده غنی از اسیدهای چرب ترانس و کلسترول هستند.⁴

بسیاری از مطالعات دیگر نیز موید اثرات نامطلوب دیگر دریافت بالای کالری، پروتئین، کربو هیدرات و چربی بر سلامت آینده انسان است. ^{5 و 6}

  با توجه به این مدل تغذیه ای نامطلوب، بر آن شدیم تا در برنامه غذایی سال تحصیلی جدید تغییراتی را در ترکیب غذایی دانشجویان ایجاد نماییم. اگرچه این تغییر کوچک بود ولی گامی به سمت دریافت غذای سالمتر است.

موانع موجود بر سر راه اصلاح کامل این ترکیب غذایی عبارتند از:

1-     موانع فرهنگی و تفاوت ذائقه ها

2-      تمایل اغلب دانشجویان به ادامه روال سابق

3-     موانع سخت افزاری

4-     اشتباه برخی از دانشجویان با کم تخمین زدن غذای دریافتی شان (به علت عدم اطلاع از سهمیه های غذایی واقعی هر دانشجو)

با تغییراتی که در برنامه غذایی دانشجویان داده شد میزان انرژی تخصیص یافته روزانه، کربو هیدرات، چربی و پروتئین دریافتی کمتر شد و میزان سبزیجات، میوه جات و لبنیات تخصیص یافته به هر دانشجو افزایش یافت. (نمودار مقایسه سال 87 و 88 از نظر ترکیب مواد غذایی تخصیص یافته).

البته با وجود این اصلاحات ترکیب غذایی دانشجویی از نظر اصول علمی همچنان غیر قابل قبول است و می تواند در کوتاه مدت و یا طولانی مدت زمینه ساز بروز بسیاری از بیماریهای مزمن گردد. تغییر این عدم توازن نامطلوب به یک برنامه غذایی مطلوب، هدفی والا به حساب می آید که به اراده و همت دانشجویان محترم و همکاری و همدلی آنها نیاز دارد.

به عنوان مثال با کاهش مصرف گوشت، غلات و چربیها و به دنبال آن کاهش هزینه های مربوط به آنها که اضافه بر نیاز مصرف می شوند، می توان میزان میوه، لبنیات و سبزیجات را در برنامه غذایی اضافه نمود. برای مثال فرض کنید که در روز حدود 50 گرم گوشت، 20 گرم روغن و 50 گرم کربوهیدرات اضافی مصرف میکنید (البته مقادیر مصرف اضافه بر نیاز بسیار بیشتر از این ارقام است) با حذف این اقلام مازاد می توان یک عدد میوه، 100 گرم لبنیات و مقداری سبزی  وارد رژیم غذایی تان گردد بدون آنکه هزینه بیشتری نیاز باشد. در واقع با اصلاح نوع تغذیه حتی میتوان هزینه های صرف شده در جهت افزایش نامعقول کمیت را به سمت افزایش کیفیت سوق داد و هم میتوان از ابتلا به بیماری های مزمن در آینده پیشگیری بعمل آورد.

گنجاندن غذاهای حاوی سبزیجات و حبوبات بیشتر، کاهش دریافت غذاهای نشاسته ای، پر چرب و پر پروتئین غیر ضروری،  و کاهش مصرف نمک و مواد غذایی کنسروی می توانند به عنوان گزینه های مناسبی برای اصلاح فرهنگ غذایی فعلی محسوب شوند.

 

وب سایت اداره تغذیه معاونت دانشجویی فرهنگی

مراجع:

1-    Thomson CA, Thompson PA. Dietary patterns, risk and prognosis of breast cancer. Future Oncol. 2009 Oct;5(8):1257-69.

2-    Isharwal S, Misra A, Wasir JS et al. Diet & insulin resistance: a review & Asian Indian perspective. Indian J Med Res. 2009 May;129(5):485-99.

3-    Getz GS, Reardon CA. Nutrition and cardiovascular disease. Arterioscler Thromb Vasc Biol. 2007 Dec;27(12):2499-506.

4-    Krause's Food, Nutrition and Diet Therapy. L. Kathleen Mahan,  Sylvia Escott-Stump. 12^th Edition.

5-    Wynn K, Trudeau JD, Taunton K et al. Nutrition in primary care: current practices, attitudes, and barriers. Can Fam Physician. 2010 Mar;56(3):e109-16.

6-    Berti PR, Mildon A, Siekmans K et al. An adequacy evaluation of a 10-year, four-country nutrition and health programme. Int J Epidemiol. 2010 Apr;39(2):613-29.