سولانین

سولانین نوعی سم گلیکوآلکالوئیدی است که در گیاهان خانواده  Solanaceae مثل سیب زمینی (Solanum Tuberosum) یافت می شود. این ماده بطور طبیعی در هر یک از بخش های گیاه مثل برگ و میوه وجود دارد و در مقادیربسیار کم نیز بسیار سمی است. سولاتین خواص قارچ کشی و آفت کشی داشته و نوعی سیستم دفاعی طبیعی گیاه به حساب می آید.

وب سایت اداره تغذیه معاونت دانشجویی فرهنگی

این ماده اولین بار در سال 1820 توسط Desfosses از بری های گیاه تا جزیری سیاه اروپایی (Solanum Nigrum) جدا شد و به همین دلیل این نام را به آن دادند.

مسمومیت باسولانین عمدتا با اختلالات گوارشی و عصبی همراه می شود.  این علائم عبارتند از تهوع، اسهال، استفراغ، کرامپ های عضلانی، سوزش گلو، ضربان قلب نامنظم، سر درد و گیجی، توهم، کاهش قوای حسی، فلج، تب، یرقان و سرد شدن بدن.

مسمومیت با مقادیر زیاد سولانین می تواند منجر به مرگ شود. در مطالعه ای مشخص شده که 5-3 میلی گرم سولانین به ازای هر کیلوگرم وزن بدن می تواند علائم مسمومیت را ایجاد نماید و دوزهایmg/kgbw 6-3 می تواند کشنده باشد. علائم مسمومیت با سولانین بین 12-8 ساعت پس از مصرف رخ داده و ممکن است در عرض سی دقیقه پس از خوردن غذاهای با سولانین زیاد نیز بروز کند. کمترین دوز برای ایجاد حالت تهوع برای بالغین 25 میلی گرم است. برای اینکه یک فرد بالغ با وزن نرمال در خطر مرگ قرار گیرد باید حدود mg400 از این ماده سمی مصرف کرده باشد.

مکانیسم عمل:

مکانیسم سمی سولانین از طریق تداخلات شیمیایی آن با غشاء میتوکندری اعمال می شود. آزمایشات و تجربیات نشان می دهند که تماس با سولانین منجر به بازشدن کانال های پتاسیمی میتوکندری و در نتیجه افزایش پتانسیل غشایی آن می گردد. این موضوع به نوبه خود منجر به خروج یون کلسیم از میتوکندری و افزایش غلظت درون سلولی آن شده و آسیب سلولی و آپوپتوزیس (مرگ برنامه ریزی شده سلول) را شتاب می دهد. برخی مطالعات رابطه ای را بین مصرف سیب زمینی های کهنه و آفت زده (که غلظت سولانین و سایر گلیکوآلکالوئیها در آنها زیاد می شود) با میزان شیوع نقص لوله عصبی در انسان به اثبات رسانده اند.

سولانین بطور طبیعی در سیب زمینی، گوجه فرنگی (Solanum Lycopersicum) و بادمجان (Solanum melongena) وجود دارد. سیب زمینی بطور طبیعی سولانین و چاکونین (Chaconine) را به عنوان مکانیسمی دفاعی در برابر حشرات، بیماریها و تغذیه کنندگان از این گیاه ترشح می کند. برگ ها، ساقه و جوانه سیب زمینی سرشار از گلیکو آلکالوئیدها هستند. وقتی که   گره های گیاه در معرض نور قرار می گیرد شروع به سبز شدن و افزایش تولید گلیکوآلکالوئید می کند.

رنگ سبز ناشی ازترکیبی به نام کلروفیل است. این علامت شاخصی برای تشخیص مقادیر بالای سولانین و چاکونین در گیاه به حساب می آید. برخی از بیماری ها مثل Late blight در سیب زمینی می توانند سطوح گلیکوآلکالوئید ها رابه شدت در      سیب زمینی زیاد کنند. همچنین در سیب زمینی هایی که آسیب های مکانیکی دیده اند نیز سطح گلیکو آلکالوئیدها بالا می رود. عقیده بر اینست که این نوع واکنش طبیعی گیاه در پاسخ به بیماری و آسیب است. مقدار مجاز سولاتین در سیب زمینی های تجاری کمتر از mg/g 2 است.

با مشاهده رنگ سبز زیر پوست سیب زمینی می توان با اطمینان خبر از وجود سولانین درآن داد. شاخص قابل اتکای دیگر برای اثبات وجود سولانین، طعم تلخ سیب زمینی است.

البته اغلب مسمومین به سولانین بطور کامل درمان می شوند. البته در مواردی مرگ هم پیش می آید بویژه وقتی که فرد مسموم مبتلا به سوء تغذیه باشد یا از درمان های مناسب بهره نبرد.

انستیتوی بهداشت ملی آمریکا می گوید که هیچوقت از سیب زمینی هایی که رنگی سبز زیر پوستشان مشاهده می شود استفاده نکنید. سرخ کردن زیاد سیب زمینی در دمای 170  درجه بطور موثری میزان گلیکوآلکالوئید ها را کم می کند (زیرا این ترکیبات حین سرخ کردن به درون روغن سرخ کردنی وارد می شوند) ولی ماکرویو توانایی کمی در از بین بردن آنها دارد.

جوشاندن سیب زمینی هیچگونه اثری در کاهش گلیکوآلکالوئیدها ندارد. البته سرخ کردن زیاد می تواند میزان آکریلامید موجود در سیب زمینی را افزایش دهد که خود نکته ای منفی به حساب می آید. گوجه فرنگی و برگ های آن نیز حاوی سولانین هستند. البته دکتر Mendel Friedman از دپارتمان کشاورزی فدرال این ادعا را رد می کند و می گوید توماتین Tomatine یک آلکالوئید نسبتا بی خطر است که در گوجه فرنگی وجود دارد و اثرات آن با سولانین که در سیب زمینی یافت می شود قابل قیاس نیست. سولانین جدا از اثرات آفت کشی و حشره کشی، خواص آرامبخش و ضد تشنج را نیز به همراه داشته و در درمان آسم، سرفه و ترکیب داروهای سرماخوردگی نیز کاربرد دارد.

منبع:

Gao SY, Wang QJ, Ji YB (June 2006). "Effect of Solanine on the membrane potential of mitochondria in HepG2 cells and (Ca2+) in the cells". World Journal of Gastroenterology. 12 (21): 3359–67